Η χειρουργική αντιμετώπιση της υπογονιμότητας αφορά σε συγκεκριμένες παθήσεις στον άντρα ή στην γυναίκα που μπορεί να αντιμετωπιστούν χειρουργικά και να οδηγήσουν σε σύλληψη είτε με φυσικό τρόπο είτε με μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
Στον άντρα, η βασική πάθηση που μπορεί να αντιμετωπισθεί χειρουργικά είναι η σοβαρής μορφής κιρσοκήλη (δηλαδή η διόγκωση φλεβών που περιβάλλουν τον όρχι), εφόσον υπάρχει και παθολογικό σπερμοδιάγραμμα. Σε μια τέτοια περίπτωση, η χειρουργική αντιμετώπιση είναι αναγκαία, δεν οδηγεί όμως πάντοτε σε βελτίωση του παθολογικού σπερμοδιαγράμματος. Σε ένα ποσοστό 40-50% το σπερμοδιάγραμμα δεν θα βελτιωθεί σημαντικά μετά από πάροδο 6μηνών από το χειρουργείο. Θα πρέπει να γίνει σαφές ότι η παρουσία ελαφράς ή και μέτριας κιρσοκήλης είναι αρκετά συχνή και δεν απαιτείται χειρουργική θεραπεία, ιδιαίτερα μάλιστα εάν το σπερμοδιάγραμμα είναι φυσιολογικό ή ελαφρά επηρεασμένο.
Σε περιπτώσεις αζωοσπερμίας ή βαριάς ολιγοασθενοσπερμίας είναι δυνατόν να βρεθούν ζωντανά σπερματοζωάρια με τη βιοψία όρχεος. Πρόκειται για χειρουργική επέμβαση κατά την οποία διανοίγεται ο όρχις και λαμβάνεται ένα μικροσκοπικό κομμάτι στο οποίο είναι πιθανό να βρεθούν ζωντανά σπερματοζωάρια, τα οποία στη συνέχεια θα χρησιμοποιηθούν για μικρογονιμοποίηση (ICSI) κατά τη διάρκεια εξωσωματικής. Η συλλογή μπορεί να γίνει είτε από τον όρχι (TESA-TESE) είτε από την επιδιδυμίδα (MESA-PESA) Το σπέρμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί άμεσα ή να καταψυχθεί για μελλοντική χρήση.
Στη γυναίκα αντιμετωπίζονται χειρουργικά αρκετές παθήσεις που σχετίζονται με υπογονιμότητα.
Η μεγάλη εξέλιξη της ενδοσκοπικής χειρουργικής (Λαπαροσκόπηση, Υστεροσκόπηση) τα τελευταία 25 χρόνια έχει περιορίσει πολύ την ανάγκη για ανοιχτά χειρουργεία (Λαπαροτομία) όσον αφορά τα προβλήματα υπογονιμότητας.
Η Υστεροσκόπηση έχει θέση στην υπογονιμότητα τόσο διαγνωστικά όσο και θεραπευτικά. Σε αρκετές μονάδες εξωσωματικής η διαγνωστική υστεροσκόπηση, ο έλεγχος δηλαδή της κοιλότητας της μήτρας με το υστεροσκόπιο, γίνεται ως εξέταση ρουτίνας πριν από την πρώτη προσπάθεια εξωσωματικής για το ζευγάρι.
Η επεμβατική υστεροσκόπηση είναι η ενδεδειγμένη μέθοδος:
- για την αφαίρεση ενδομητρικού πολύποδα
- για την αφαίρεση υποβλεννογόνιου ινομυώματος (ινομυώματος δηλαδή που προβάλλει στην κοιλότητα της μήτρας)
- για τη διατομή συγγενούς διαφράγματος της μήτρας
- για τη λύση συμφύσεων του ενδομητρίου (σύνδρομο Asherman), που έχουν προέλθει είτε από φλεγμονή είτε από προηγούμενες χειρουργικές επεμβάσεις στη μήτρα
Η Λαπαροσκόπηση παίζει όλο και σημαντικότερο ρόλο στη θεραπεία παθήσεων που σχετίζονται με υπογονιμότητα. Η διαγνωστική λαπαροσκόπηση δεν μπορεί να θεωρηθεί αναγκαία εξέταση ρουτίνας σε υπογόνιμα ζευγάρια. Έχει θέση, όμως, είτε όταν ο γιατρός υποπτεύεται την ύπαρξη ενδομητρίωσης, η θεραπεία της οποίας είναι δυνατόν να αυξήσει τη γονιμότητα της γυναίκας, είτε μετά από 1-2 αποτυχημένες προσπάθειες εξωσωματικής, ιδιαίτερα εάν υπήρχαν καλής ποιότητας έμβρυα.
Η επεμβατική λαπαροσκόπηση αποτελεί τη μέθοδο εκλογής:
- για την αφαίρεση ινομυωμάτων μεγαλύτερων από 4 εκατοστά
- για την αφαίρεση κύστεων στην ωοθήκη
- για τη λύση συμφύσεων στην κοιλιά οι οποίες φράζουν τις σάλπιγγες
- για την αφαίρεση κατεστραμμένων σαλπίγγων (υδροσάλπιγγες) που μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά την προσπάθεια εξωσωματικής
- για τη θεραπεία ενδομητρίωσης, είτε με την μορφή ενδομητριωσικών κύστεων στην ωοθήκη είτε με τη μορφή εστιών ενδομητρίωσης στο περιτόναιο
Όσα αναφέρονται παραπάνω είναι γενικές αρχές εφαρμογής τής χειρουργικής αντιμετώπισης και ασφαλώς δεν αποτελούν «οδηγό» για την προσέγγιση όλων των περιστατικών. Ο γιατρός αναπαραγωγής εστιάζει στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε περίπτωσης και προτείνει στο ζευγάρι ένα βέλτιστο πλάνο δράσης. Η εξατομικευμένη προσέγγιση, είτε περιλαμβάνει χειρουργική παρέμβαση είτε όχι, μεγιστοποιεί τις πιθανότητες επίτευξης του στόχου, που δεν είναι άλλος από τη γέννηση ενός υγιούς παιδιού.
